Chim gõ kiến - Kiến trúc sư tài ba của rừng xanh

Tìm hiểu về nguồn gốc, đặc điểm hình thái, vai trò của chim gõ kiến - loài chim nổi bật nhờ tiếng gõ vang rừng và khả năng đục thân cây để làm tồ, tìm mồi,...

Chim gõ kiến là một nhóm chim nhỏ nổi tiếng với tiếng gõ lách cách vang vọng giữa rừng sâu, được ví như những kiến trúc sư tài ba của rừng xanh, không chỉ được biết đén với những hành vi độc đáo mà còn có vai trò quan trọng trong hệ sinh thái rừng tự nhiên.

Với chiếc mỏ dài, khỏe cùng chiếc lưỡi dài, dính và khả năng đục thân cây để tìm mồi, chim gõ kiến là đại diện hoàn hảo cho cuộc sống trên cây.

Trong bài viết hôm nay, hãy cùng chim cảnh đẹp đi sâu tìm hiểu chi tiết về nguồn gốc, tập tính và những điều thú vị liên quan đến chim gõ kiến nhé

Nguồn gốc chim gõ kiến

Tìm hiểu về nguồn gốc của chim gõ kiến.

Chim gõ kiến là một họ chim thuộc bộ Piciformes - nhóm chim chuyên leo cây, gồm cả chim cụt đuôi, cu rốc và chim mỏ dẹt. Đây là họ chim đã xuất hiện từ rất lâu đời, những hóa thạch sớm nhất của chim gõ kiến được tìm thấy ở châu Âu vào cách đây 24 - 25 triệu năm trước.

Nhiều nghiên cứu cho rằng tổ tiên của chim gõ kiến xuất phát từ khu vực Á - Âu, Bắc Mỹ sau đó lan rộng ra toàn cầu. Hiện nay, gõ kiến phân bố rộng khắp thế giới trừ một số khu vực sau:

• Úc
• New Zealand
• Madagascar
• Nam Cực

Hiện nay có khoảng 230 loài gõ kiến khác nhau, chia làm nhiều chi như Picus, Dryocopus, Dinopium, Chrysocolaptes,...Riêng tại Việt Nam với hệ sinh thái rừng phong phú đã ghi nhận khoảng từ 15 - 20 loài gõ kiến khác nhau, phân bố từ Bắc vào Nam.

Đặc điểm về ngoại hình của chim gõ kiến

Chim gõ kiến có chiếc mỏ nhọn, dài và chắc khỏe.

Mặc dù hiện nay có rất nhiều loài chim gõ kiến khác nhau nhưng phần lớn chúng đều có những đặc điểm chung về ngoại hình như sau:

• Kích thước: Từ nhỏ đến lớn với chiều dài từ 15 - 45 cm tùy loài.
• Thân hình: Thon dài, dáng đứng thẳng
• Màu sắc lông: Có màu sắc nổi bật với các tông màu điển hình như xanh lục, nâu, đen, trắng, vàng đỏ.
• Lông đuôi: Cứng, dùng để chống đỡ cơ thể khi chúng đứng trên thân cây
• Mỏ: Thẳng, dài, rất khỏe, có một lớp mô ở sọ giúp hấp thụ lực khi gõ mạnh để không làm tổn thương não bộ của gõ kiến.
• Lưỡi: Rất dài, dài gấp đôi chiều dài đầu và sẽ cuộn quanh hộp sọ khi không sử dụng. Đầu lưỡi có gai nhỏ và chất nhầy dinh giúp chúng dễ dàng bắt được con mồi.
• Chân: Ngắn nhưng khỏe, cấu trúc zigođactyl – 2 ngón trước và 2 ngón sau, móng cong, sắc giúp leo trèo giỏi
• Mắt: Nhỏ, tron thường có màu đen hoặc nâu sẫm, mí mắt nhắm chặt giúp bảo vệ mắt khỏi những mảnh gỗ nhỏ bắn ra trong quá trình mổ thân cây.

Tập tính & hành vi đặc trưng của chim gõ kiến

Một chú gõ kiến đang thò đầu ra khỏi tổ.

Chim gõ kiến có những tập tính, hành vi đặc trưng như gõ vào than cây, khả năng đục tổ và tìm mồi dưới vỏ gỗ và rất nhiều điều thú vị khác nhằm thích nghi với cuộc sống trên cây. chi tiết hãy tìm hiểu ngay bên dưới đây nhé.

Gõ vào thân cây

Đây có lẽ là hành vi đặc trưng nhất của họ gõ kiến mà không phải bất kỳ loài chim nào cũng có. Những chú chim gõ kiến sẽ sử dụng chiếc mỏ chắc khỏe của mình để gõ vào vỏ cây, thân gỗ với nhiều mục đích khác nhau như:

• Tìm kiếm thức ăn
• Giao tiếp với đồng loại, thu thút bạn tình
• Làm tổ

Mỗi loài chim gõ kiến sẽ có một tiếng gõ với nhịp điệu khác nhau, nhưng chúng rất đều đặn và có khả năng vang xa.

Tìm kiếm thức ăn dưới lớp vỏ cây

Gõ kiến chủ yếu ăn sâu bọ, kiến, ấu trùng, mối ẩn dưới lớp vỏ cây hoặc trong những cây gỗ mục. Chúng sẽ dùng mỏ để đục vỏ cây, sau đó thò chiếc lưỡi dài và dính của mình vào để bắt mồi một cách nhanh gọn và chính xác.

Ngoài ra, một số loài gõ kiến có thể ăn quả rừng nhỏ, nhựa cây và cả hạt cây.

Làm tổ bằng cách đục lỗ trong thân cây

Trái ngược với những loài chim khác thường tự làm tổ bằng cỏ, rơm, rạ, cành cây khô hoặc tận dụng hốc cây thì họ gõ kiến lại có cách thức làm tổ vô cùng độc đáo là tự khoét thân cây để làm tổ.

Chúng sẽ lựa chọn những thân cây mục, cao từ 3 - 10m để tiến hành đục lỗ làm tổ. Tổ thường có hình tròn, sâu từ 20 - 50 cm, đáy rỗng.

Chim trống và chim mái cùng nuôi con

Vào mùa sinh sản, chim gõ kiến luôn sống theo từng cặp, cả hai cùng làm tổ, cùng ấp trứng và cùng chăm sóc con non. Mỗi lứa, chim mái đẻ từ 2 - 5 quả trứng, sau đó sẽ ấp trứng trong 12 - 15 ngày. Chim non sau khi nở sẽ ở trong tổ từ 3 - 4 tuần rồi mới rời khỏi tổ để kiếm ăn.

Di chuyển theo dọc thân cây

Một hành vi đặc biệt khác chỉ xuất hiện ở họ gõ kiến đó chính là chúng không đậu ngang cành cây như những loài chim thông thường khác mà sẽ leo dọc theo thân cây nhờ cấu trúc chân đặc biệt theo kiểu 2 ngón trước - 2 ngón sau giúp chúng có thể bám chặt cùng chiếc đuôi cứng có vai trò như một giá chống.

Ngoài ra, khi bay chim gõ kiến cùng thường bay theo kiểu lượn sóng - một kiểu bay đặc trưng.

Vai trò của chim gõ kiến

Một chú chim gõ kiến đang đục lỗ trên thân cây.

Gõ kiến không chỉ đơn thuần là một loài chim đẹp mà chúng còn đóng vai trò vô cùng quan trọng trong hệ sinh thái rừng. Chi tiết hãy tìm hiểu bên dưới đây nhé.

• Kiểm soát côn trùng gây hại: Chim gõ kiến là thiên địch của nhiều loài sâu hại như sâu đục thân, ấu trùng cánh cứng, mối, kiến, nhện,...Nhờ loài chim này mà giúp giảm thiểu bệnh cây, bảo vệ rừng và hạn chế sâu hại trong lâm nghiệp, nông nghiệp.
• Kiến tạo nơi cư trú cho các loài khác: Sau mỗi mùa sinh sản, các “tổ” mà chim gõ kiến tạo trong hốc cây sẽ bị bỏ trống và có rất nhiều loài sinh vật khác tận dụng chúng để làm tổ như là chim cú, vẹt. sóc, dơi, ong…Chính vì vậy mà gõ kiến còn được gọi là “Kiến trúc sư sinh thái của rừng xanh”
• Chỉ báo sinh thái của rừng: Việc hiện diện của chim gõ kiến là dấu hiệu cho thấy rừng đang còn nguyên sinh, ít xâm phạm vì phần lớn các loài gõ kiến cần những thân cây to, rừng già để làm tổ và sinh sống.
• Giá trị văn hóa & truyền cảm hứng: Gõ kiến đã xuất hiện rất nhiều trong các câu chuyện thần thoại, dan gian và cả biểu tượng của văn hóa để tượng trưng cho sự kiên trì, nhẫn nại, và thậm chí trong thần thoại Bắc Âu, loài chim này được xem là chim đưa tin của thần rừng.

Những loại chim gõ kiến phổ biến ở Việt Nam

Hiện nay, ở Việt Nam có rất nhiều loài chim gõ kiến khác nhau, phân bố từ những vùng rừng núi, rừng nguyên sinh, vườn cây ăn trái cho đến các đô thị ven rừng. Cùng tìm hiểu một số loài gõ kiến tiêu viểu bên dưới đây nha.

Chim gõ kiến nhỏ bụng hung (Dendrocopos Hyperythus)

Một chú chim gõ kiến nhỏ bụng hung đang tìm kiếm thức ăn.

Chim gõ kiến nhỏ bụng hung có tên khoa học là Dendrocopos hyperythrus, một trong những loài gõ kiến nhỏ phổ biến tại các vùng rừng núi phía Bắc của nước ta. Chúng được biết đến nhờ ngoại hình nhỏ nhắn nhưng bộ lông lại có màu sắc tương phải khi kết hợp giữa hai màu đen trắng xen kẽ và phần bụng có màu hung đỏ nổi bật.

Đặc điểm chung của chim gõ kiến nhỏ bụng hung:

• Kích thước: 16 - 18 cm, là một trong những loài gõ kiến nhỏ nhất ở Việt Nam
• Phân bố: Việt nam, Trung Quốc, Ấn Độ, Bhutan,...
• Màu sắc: Lưng và cánh có họa tiết đen - trắng xen kẽ, bụng có màu hung cam, nâu đỏ nhạt.
• Chim trống có đỉnh đầu màu đỏ, chim mái có đầu màu xám trắng
• Thức ăn chính: Sâu bọ dưới vỏ cây, ấu trùng, kiến, hạt,...
• Mỏ: Dài, nhọn, màu xám tro
• Tình trạng bảo tồn: Ít lo ngại

Chim gõ kiến nâu cổ đỏ (Blythipicus pyrrhotis)

Hình ảnh chú chim gõ kiến nâu cổ đỏ đang đậu trên cành cây.

Gõ kiến nâu cỏ đỏ có tên khoa học là Blythipicus pyrhotis, một trong những loài gõ kiến có kích thước trung bình, thường gặp ở những vùng rừng núi Việt Nam, nhất là ở miền Bắc và Trung Bộ. Loài chim này nổi bật với bộ lông có màu nâu sẫm cùng phần cổ đổ rực đặc trưng - tạo điểm nhấn nhận diện có 1 không 2.

Đặc điểm của chim gõ kiến nâu cổ đỏ:

• Kích thước: 25 - 27 cm
• Phân bố: Nam Á, Đông Nam Á, Bắc,Tây Bắc, Bắc Trung Bộ Việt Nam
• Màu lông: Toàn thân có màu chủ đạo là nâu đỏ đậm, cổ và má có màu đỏ cam
• Mỏ: Đen xám, nhọn, chắc
• Thức ăn chính: Sâu bọ, ấu trùng, côn trùng nằm dưới vỏ cây, thỉnh thoảng có thể ăn thêm nhựa cây và hạt.
• Tình trạng bảo tồn: Ít lo ngại - LC

Chim gõ kiến vàng lớn (Chrysocolaptes guttacristatus)

Hình ảnh hai chú chim gõ kiến vàng lớn.

Chim gõ kiến vàng lớn có tên khoa học là Chrysocolaptes guttacristatus, là một trong những loài chim gõ kiến có màu sắc rực rỡ nhất ở Việt Nam với bộ lông màu vàng kim lấp lánh cùng chiếc mào đỏ rực.

Đặc điểm chim gõ kiến vàng lớn:

• Kích thước: 30 - 35 cm
• Phân bố: Nam Á, Đông Nam Á, Việt Nam
• Màu lông: Lừng vàng óng ánh, cánh có màu nâu sẫm điểm xuyến thêm những vệt trắng, bụng có màu nâu nhạt
• Chim trông có màu đỏ tươi, nổi bật, chim mái có màu nâu đậm
• Mỏ dài, dày, màu xám xanh
• Tình trạng bảo tồn: Ít lo ngại - LC

Chim gõ kiến đen bụng trắng (Dryocopus javensis)

Hình ảnh chim gõ kiến đen bụng trắng.

Chim gõ kiến đen bụng trắng (tên khoa học: Dryocopus javensis) là một trogn những dòng chim gõ kiến lớn và đặc biệt nhất ở nước ta. Sở hữu bộ lông có hai màu trắng - đen tương phản cùng tiếng gõ to, vang xa, loài chim này như một biểu tượng của những khu rừng nguyên sinh.

Đặc điểm của chim gõ kiến đen bụng trắng:

• Kích thước: 40 - 46 cm
• Phân bố: Đông Nam Á như Việt Nam, Lào, Thái Lan,...
• Màu sắc: Lưng, cánh, đầu có màu đen tuyền, bụng màu trắng hoặc màu xám, hai bên cổ có vệt trắng rõ nét hay còn gọi là “cổ khoang”
• Chim tróng có mào dài màu đỏ tươi, chim mái không có màu đỏ.
• Mỏ to, nhọn, màu xám hoặc hơi ngà.
• Tình trạng bảo tồn: Ít bị đe dọa - LC

Chim gõ kiến xanh gáy đen (Picus canus)

Hình ảnh một chú chim gõ kiến xanh gáy đen.

Nhắc tới những loài chim gõ kiến phổ biến nhất ở Việt Nam thì không thể nào không nhắc đến chim gõ kiến xanh gáy đen (Tên khoa học: Picus canus). Loài chim này thường xuất hiện ở những khu rừng thứ sinh, rừng ven đô, bên cạnh đó nó còn đóng góp quan trọng trong việc kiểm soát sâu hại cây rừng.

Đặc điểm của gõ kiến xanh gáy đen:

• Kích thước: 25 - 30 cm
• Màu lông: Chủ yếu là màu xanh lục rêu, đầu có màu xám tro nhạt, gáy màu đen
• Chim trống có một vệt đỏ nhỏ ở trán, chim mái không có vệt đỏ
• Mỏ: Dài, thẳng, chắc khỏe
• Chân: Ngắn, kiểu 2 ngón trước - 2 ngón sau:
• Tình trậng bảo tồn: Ít quan tâm - LC

Những sự thật thú vị về chim gõ kiến

Một chú chim gõ kiến đang “điên cuồng” gõ vào thân cây.

Ngay bên dưới đây là những sự thật thú vị về chim gõ kiến mà chưa chắc các bạn đã biết đâu nè, cùng tìm hiểu ngay nhé.

• Chim gõ kiến có thể gõ vào thân cây từ 8.000 - 12.000 lần/ngày.
• Mặc dù khi gõ, chim gõ kiến tạo ra lực va đập tương đương 1000 lần trọng lực nhưng não bộ của chúng không bị chấn động nhờ hộp sọ dày, cấu trúc xốp hấp thụ lục cùng chiếc mỏ đàn hồi và phần lưỡi quấn quanh hộp sọ giúp não bộ ổn định khi gõ mạnh.
• Lông đuôi chim gõ kiến rất cứng như 1 chân thứ ba giúp chim tự vào than cây thẳng khi leo trèo và di chuyển.
• Những chiếc tổ, lỗ mà gỗ kiến đục trên các thân cây được nhiều loài chim, động vật khác tái sử dụng.
• Mỗi loài chim gõ kiến có một “âm thanh gõ” riêng biệt, giống như mỗi người có một tiếng nói riêng.

Như vậy, qua bài viết trên, chimcanhdep.com đã chia sẻ tất tần tật thông tin liên quan về chim gõ kiến - Một họ chim đặc biệt vởi khả năng gõ vào thân cây và di chuyển dọc theo thân cây. Mặc dù gõ kiến không phù hợp để nuôi làm cảnh nhưng chúng lại nhận được sự quan tâm của nhiều người yêu chim hoang dã vì màu sắc đẹp mắt cùng nhiều tập tính thú vị.

Hãy truy cập vào chuyên mục Blog của chúng tôi để đón đọc thêm nhiều bài viết về chủ để chim cảnh khác nhé.